Η μωρία της ζωής στον Ουίλλιαμ Χόγκαρθ

Ο Ουίλλιαμ Χόγκαρθ (William Hogarth, Λονδίνο, 10 Νοεμβρίου 1697 – Λονδίνο, 26 Οκτωβρίου 1764) ήταν Άγγλος ζωγράφος, σχεδιαστής χαρακτικών, συντάκτης εικονογραφημένης σάτιρας, κοινωνικός κριτικός και δημιουργός γελοιογραφιών. Το έργο του εκτείνεται από την δημιουργία ρεαλιστικών πορτρέτων ως μια σειρά γελοιογραφικών εικόνων, που αποκλήθηκαν “σύγχρονα ηθικά θέματα”. Το έργο του είχε γίνει ευρέως γνωστό, ώστε οι σατιρικές πολιτικές εικονογραφήσεις συχνά αναφέρονται ως “Hogarthian” (του Χόγκαρθ).

Για την ιστορία της τέχνης, ο Γουίλιαμ Χόγκαρθ είναι νευρώδεις εικόνες με ταβερνεία, ζητιάνους, μέθυσους, δανδήδες, πλανόδιους, αγύρτες, διεφθαρμένους πολιτικούς, χοντρούς γαιοκτήμονες, αδίστακτους μικροαστούς, ζευγάρια αποκτηνωμένα από το πιοτό· όλα με έντονα σατιρική διάθεση και ηθικολογική τάση. Οι επιφάνειες των πινάκων και των χαρακτικών του σφύζουν από ζωή στην πιο αγοραία, πρωτόγονη μορφή της. Εξίσου εύγλωττοι είναι και οι τίτλοι του, η «Πρόοδος του ασώτου», «Γάμος της μόδας», που ενστικτωδώς σχεδόν και ηχητικά μεταφέρουν την ουσία του θέματός τους.

Η σφύζουσα ζωή

Θεματικά είναι απαράμιλλος. Ξέρει τι θέματα να διαλέγει και πώς να τα παρουσιάζει με δυναμικότητα για να περάσει το μήνυμά του. Αυτή η ζωντάνια με την οποία αποδίδει μιαν αποκτηνωμένη ζωή από το τζιν (η μόδα που είχε κατακλύσει τότε τη Βρετανία), τη μωρία, την άγνοια, τις φιλοδοξίες για χρήμα και πολυτέλεια, διασώζει τα έργα από το βάρος και την κατάθλιψη. Και τα κάνει πάντα σύγχρονα σε εποχές που επικρατούν οι ίδιες μωρίες. Αυτό θα έπρεπε να τον είχε καταστήσει ήδη οικείο, όμως δεν είναι εντελώς. Παραμένει ανοίκειος ο τρόπος που συνθέτει τις εικόνες του. Ισως οφείλεται στην ασυνήθιστη γωνία που ο ίδιος είδε τον κόσμο· γιος ενός αυτοδημιούργητου που η απόπειρά του να ιδρύσει λατινόφωνο καφενείο στο Κλέρκενγουελ οδήγησε την οικογένεια στη φυλακή, από νωρίς είχε τον εαυτό του για μόνο του στήριγμα. Θυμίζει το έργο του «Ο Ντέιβιντ Γκάρικ ως Ριχάρδος Γ΄» όπου ο ηθοποιός Ντέιβιντ Γκάρικ απεγνωσμένα κρατιέται από την κορνίζα του πίνακα. Αλλο, όμως, οι πίνακες και άλλο τα χαρακτικά.

Οι πίνακες μοιάζουν έτοιμοι να καταρρεύσουν ή να εκραγούν από τον όγκο των μηνυμάτων που κουβαλούν. Επιγραφές παμπ, τοιχοκολλημένες διαφημίσεις, ταφόπλακες, πιανιστικές παρτιτούρες, γλυπτές κρεμάστρες, βάζα που γέρνουν, όλα βαλμένα για να πουν κάτι με τη στάση τους. Τράπουλα πεταμένη στη στάχτη του τζακιού, λέει ότι το χαρτοπαίγνιο τελείωσε. Το μέλλον του γάμου ενός προικοθήρα με μια ξεδοντιάρα κληρονόμο δηλώνεται από δύο σκύλους στη γωνία με μυτερά νύχια. Ενα παιδί που στηρίζεται επικίνδυνα με το ένα πόδι σε μια καρέκλα και το άλλο σε μια στοίβα από βιβλία· ένα νήπιο που προσπαθεί να δει πάνω στο τραπέζι, ένας σκύλος που κοιτάζει κάποια χρεόγραφα.

Εξαίρεση είναι η θαυμάσια «Γαριδοπώλισσα», όπου το νεαρό κορίτσι με το καλάθι στο κεφάλι ανακαλεί με τα πορσελάνινα χαρακτηριστικά του προσώπου του και τα ζωηρά μάτια, που η ζωή τους μοιάζει να διαπερνά τον πίνακα, έναν ολόκληρο κόσμο και μια ολόκληρη εποχή, μέσα από μια περαστική στιγμή τους. Ισως να είναι ευχής έργο ότι ο Χόγκαρθ δεν το τελείωσε (το καλάθι στο κεφάλι είναι άδειο) γιατί τελειωμένο ίσως να ήταν, όπως οι άλλοι πίνακές του, παραφορτωμένο. Η ατέλειά του, ιμπρεσιονιστικά, γίνεται η εντέλειά του.

Αντίθετα, τα χαρακτικά είναι ξαλαφρωμένα από την υπερβολή. Εκεί ο Χόγκαρθ δεν είχε να νοιαστεί για χρώμα, τόνο, υφή και άλλα ζωγραφικά ζητήματα. Δεν ένιωθε υποχρεωμένος να πετύχει μια ολοκληρωμένη εικόνα της ζωής, αφού είχε και τη βοήθεια των επεξηγηματικών λόγων της λεζάντας. Στην «Ανάλυση της ομορφιάς», π. χ., μοιάζει να προμηνύει την, μετά δύο αιώνες, έλευση του υπερρεαλισμού, στον ασυνήθιστο τρόπο με τον οποίο αποδίδει ένα χωριάτικο χορό γεμάτο εκκεντρικά όντα και παράδοξα αντικείμενα, σε μια από τις πιο ονειρικές συμπαραθέσεις ανθρώπων και πραγμάτων, στην τέχνη.

Τα αιχμηρά χαρακτικά

Οι πίνακές του όμως είχαν τέτοια επιτυχία στην εποχή τους, ώστε ο Χόγκαρθ συχνά τους αντέγραφε σε μαζικής πώλησης χαρακτικά. Ενα από τα καλά της έκθεσης αυτής είναι ότι παρουσιάζει και τις δύο μορφές των ίδιων έργων, ώστε οι θεατές να μπορούν να τη συγκρίνουν. Και λίγων καλλιτεχνών οι πίνακες και τα χαρακτικά φανερώνουν πιο εύγλωττα τις διαφορές τους. Ο Χόρας Ουόλπολ είχε αποκαλέσει τον Χόγκαρθ «κωμωδιογράφο με μολύβι». Και είναι πραγματικά εξαιρετικός χαράκτης, δίχως τούτο να μειώνεται από το γεγονός ότι ως ελαιογράφος δεν είναι του επιπέδου του Σταμπς ή του Γκέινσμπορο.

Η όπερα του ζητιάνου, Ουίλλιαμ Χόγκαρθ

Γάμος το τσίρκο, Ουίλλιαμ Χόγκαρθ

Πηγές: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (έντυπη έκδοση), Βίκιπαίδεια